Het coronavirus laat weer eens zien hoe doorgeslagen we zijn met de globalisering. Zo kon een virus, lokaal ontwikkeld ergens in China, in hele korte tijd zich over de hele wereld bewegen. Ontslagen zijn nu aan het vallen en vele bedrijven zijn failliet verklaard of dreigen om te vallen, ze kunnen geen enkele dip hebben. Alles wijst in onze conventionele economie op een overspannen en kwetsbare toestand. Als men over een andere economie praat, noemt men de doughnut-economie, waarbij de ecologische en sociale grenzen van de economie duidelijk zijn aangegeven. Of Our Common Economy met een zogenaamde Ware Winst (titel van de vertaling van Christian Felbers boek), een te prijzen bedrijvennetwerk, maar in de verdere enorme kapitalistische baaierd.
Ik pleit al sinds 1991 om de flexibilisering van de economie. Dit gaat er van uit dat het kapitaal vaster zit aan het bedrijf, als in een familiebedrijf, en minder mobiel is door de nukken van aandeelhouders of door bancaire voorwaarden. De geldmacht wordt aldus enigszins getemd. De beloning van de investering of lening is flexibel, al naar gelang het bedrijfsresultaat. En waar de vraag elastisch is, en dus als de afzet van een product of dienst fluctueert, heeft het personeel tijdelijk betaalde secundaire banen waar ze dan verder mee kunnen zonder inkomensverlies. Zo wordt vaste-baan-zekerheid vervangen door inkomenszekerheid. Trekt de vraag in de hoofdbaan weer wat aan, dan werkt het bedrijf weer met meer van zijn personeel. Kapitaal en arbeid schommelen zo soepel mee met het bedrijfsresultaat. Het bedrijf gaat dan niet meteen failliet bij slecht weer. Integendeel wordt het schommelen normaal. In vele pre-moderne samenlevingen werkte dit ook en werkt het nóg in de binnenlanden op Aarde, buiten de geldgedreven geglobaliseerde wereld. Blijft elk bedrijf dan zo overeind? Nee. ook in dit systeem zullen echt slechte of onnodige bedrijven verdwijnen. Men bedenke ook: veel bedrijvigheid is niet-elastisch (ca 40% schat ik) en is dus minder gevoelig voor de grillen van de markt, zoals de productie van brood, melk, krant, zorg, onderwijs en veiligheid enz. Voor deze sectoren hoeft er dus geen verandering te komen. Maar het idee van een flexibele economie – mijns inziens een slimme oplossing – is nog weinig in zicht.
Laten we nog even verder denken. Gezien de huidige schadelijkheid van ’s werelds produceergeweld, mogen we eigenlijk niet meer produceren dan strikt nodig is. Ik pleit dan ook om van de huidige aanbod- & opdring economie, die absurd en schadelijk voor onze biosfeer is, om te schakelen naar een vraaggerichte economie, een ecologisch verantwoorde vraag. Hierbij moet de vraag dus kunnen schommelen. Veel bedrijven die schade doen aan onze biosfeer zouden dan af- of omgebouwd moeten worden. Het geld moet van een meester weer een dienaar worden. Hoe we dat kunnen doen? Er zijn al vele aanzetten. Van de Tobin tax die speculatie belast tot de basisbeurs, publieke – dus niet langer of niet alleen bancaire – kredietverlening oftewel geldschepping, de invoering van lokaal geld. Het zou mooi zijn om deze opties te inventariseren. Ik ben in vele schrijfsels nader op de flexibele economie in gegaan. Dat begon al in The Economic Revolution uit 1991. Een verkorting is nu bijgewerkt: Towards a flexible economy for a sustainable and fair world. (Zal op enkele sites en t.z.t. op mijn blog komen.)
Tenslotte zou ik graag een krimp-scenario uitgewerkt zien worden voor ons land. Materiële krimp met volle werkgelegenheid, dus met ieders deelname (lage instap, tegen de marginalisering). Op basis van overal lokale, weer wat zelfstandige bedrijvigheid met gifvrije moestuinen, ambachten (lokale brouwerijen, voedsel coöperaties) en lichte industrie. Met bedrijven van duurzame en nuttige producten. Lokale energieopwekking, lokale zorginstellingen, landbouwcoöperaties, kringloopwinkels, repaircafés en buurtrecycling en –transport. En met scholingsprojecten en veel cultuur, met musiceren, toneel spelen, samen lezen, sporten, filosoferen en wat niet al. Ook minder inkomensverschillen en meer gelijkwaardigheid tussen de mensen. Verschillende denkers als Kropotkine, Illich, Schumacher (Small is beautiful), Latouche en vele anderen hebben hierover geschreven. Bevrijd van de geldgedreven groeidwang, gaat de wereld er heel anders en gelukkiger uitzien. Meer een Homo sapiens waardig.
Willem Hoogendijk
maart 2020